Immuunfitness screenen bij parodontologie

In dit artikel vind je een snel screeningsinstrument om de immuunfitness van je patiënt te testen. Dit is belangrijk. Begin 2021 trad de nieuwe richtlijn parodontologie in werking als praktijkrichtlijn.

Immuunfitness is een woord dat recent werd geïntroduceerd in de parodontologie door prof. dr. Bruno Loos parodontoloog bij de ACTA. Is het toeval dat prof. Loos studeerde ook een tijd in Loma Linda, een van de blue zones van de wereld. Een blue zone is een gebied waar mensen gezonder leven. Het gevolg: mensen die leven in de blue zones worden ouder dan in andere gebieden. Leefstijl is een van de vijf factoren die immuunfitness bepalen. Hoe voer je een snelle screening uit in de praktijk? Om je te helpen maakte ik dit handig overzicht:

Waarom is het belangrijk voor tandartsen en mondhygiënisten om de immuunfitness te weten?

De immuunfitness bepaalt de gastheer-respons op de ontsteking. De ontsteking blijft voorduren als de immuun-respons niet adequaat is. Dit kan leiden tot het chronisch worden van de aandoening. De immuunrespons wordt beïnvloedt door de volgende factoren:

1. genetische en epigenetische factoren
2. co-morbiditeit
3. lokale, tandheelkundige en willekeurig acterende factoren
4. pathobionten in een dysbiotische subgingivale biofilm
5. leefstijlfactoren

Niet alle bovenstaande factoren zijn door de tandarts, mondhygiënist of patient te beïnvloeden. En juist over die beïnvloedbare factoren wil ik het graag hebben. Want hoe screen je nu snel in de beïnvloedbare leefstijlfactoren in de praktijk?

Tijdens het zeer informatieve webinar van de NVVP over de richtlijn parodontologie worden de volgende factoren onder leefstijlfactoren geschaard:

1. roken
2. diabetes mellitus, indien ontregeld*
3. stress
4. voeding
5. beweging

*Diabetes mellitus is strikt genomen geen leefstijlfactor, maar een ziekte of co-morbiditeit.

Leefstijl-screening mondjesmaat

Het is niet in alle praktijken gangbaar om de leefstijl te screenen. Samen met Tiffany Claus ontwikkelde ik een tool (de informed-app) om de leefstijl te screenen. In de praktijk wordt dit nog maar mondjesmaat gebruikt.
Vanaf nu kan een leefstijl-screening niet meer uitblijven in de tandheelkundige of mondzorgpraktijk. Met de nieuwe richtlijn parodontologie ontkom je er niet meer aan. Om de drempel te verlagen introduceer ik hierbij de 5 minuten leefstijl screening voor tandartsen en mondhygiënisten:

Roken

Diabetes Mellitus:

Hieronder vind je de normaalwaarden bij diabetes:

• Nuchter bloedglucose tussen 4,5 en 8 mmol/l.
• Bloedglucose 2 uur na de maaltijd ≤ 9 mmol/l.
• HbA1c voor mensen jonger dan 70 jaar: ≤ 53
• HbA1c voor mensen ouder dan 70 jaar (en korter dan 10 jaar diabetes mellitus: ≤ 58
• HbA1c voor mensen ouder dan 70 jaar (en langer dan 10 jaar diabetes mellitus: ≤ 64

Aanvullende aandacht voor het reguleren van de glucosewaarden is noodzakelijk als:

• Nuchter bloedglucose ≥ 8 mmol/l.
• Bloedglucose 2 uur na de maaltijd ≥ 9 mmol/l.
• HbA1c voor mensen jonger dan 70 jaar: ≥ 53
• HbA1c voor mensen ouder dan 70 jaar (en korter dan 10 jaar diabetes mellitus: ≥58
• HbA1c voor mensen ouder dan 70 jaar (en langer dan 10 jaar diabetes mellitus: ≥ 64

HbA1c als een maat voor diabetescomplicaties

Het HbA1c (of glyHb) geeft het percentage geglycolyseerde (versuikerde) rode bloedcellen aan. Glucose gaat een verbinding aan met de rode bloedcellen, die een levensduur hebben van 2-3 maanden. Het HbA1c weerspiegelt dus het gemiddelde glucosegehalte in de voorafgaande 2-3 maanden. Hoe hoger het bloedglucose, hoe hoger de glycolysatie. Bij mensen zonder diabetes is het HbA1c 20-42 millimol per mol. Dit glycolysatie proces is exact hetzelfde proces dat zorgt ook voor het ontstaan van Advanced Glycolysation Endproducts (AGE’s), welke mede verantwoordelijk zijn voor het ontstaan van diabetes complicaties. Hoe hoger dus het HbA1c, hoe hoger de kans op complicaties.

Stress

≤ 150 punten:
de kans op stress gerelateerde gezondheidsklachten is relatief laag.

150 tot 300 punten:
50% kans op gezondheidsproblemen gerelateerd aan stress in de komende 2 jaar

≥300 punten:
80% kans op gezondheidsproblemen in de komende 2 jaar, volgens het statistische voorspellingsmodel van Holmes-Rahe

Neem in je overweging ook mee of doorverwijzing naar een psycholoog voorrang heeft op de (initële) paro-behandeling

Beweging

Voeding

Voedingskwaliteit

Wil je heel snel een indicatie van de gezondheid van de voeding vraag dan in ieder geval het groente, fruit en suikergebruik uit. Hieronder vind je een overzicht met de interpretatie.

Extra aandacht voor voeding is in ieder geval nodig als patient het volgende eet:

≤ 200 gram groente per dag (snelle check: helft van bord avondmaaltijd gevuld met groente)
≤ 200 gram fruit per dag (dit is gemiddeld 2 stukken fruit van 100 gram) Klein fruit zoals pruimen en kiwi’s wegen de helft.
≥ 1 glas alcohol per dag (7 per week)
≥ 25 gram toegevoegde suikers per dag (uit ontbijtgranen, suikerrijke dranken, snoep, koek, gebak etc)

Je kan bovenstaande vragen uitbreiden met de volgende vragen:
≤ 1 x per week (vette) vis (geen gefrituurde en gepaneerde vis)
≤ 1 x per week peulvruchten (bonen, linzen, erwten)
≥ 3 x per week rood en bewerkt vlees
Kiest voornamelijk voor producten zonder volkoren label (geraffineerd brood, rijst en pasta)

Als op basis hiervan de voeding onvolwaardig lijkt te zijn, neem dan een uitgebreide voedingsanamnese af of verwijs door naar een diëtist. Uiteindelijk moet voor optimale behandeling de patiënt ook gezonder gaan eten.

Wil je graag een volledige voedingsanamnese gericht op parodontitis afnemen om een nog betere risicoinschatting te maken?
In de informed-app is een voedingsanamnese gericht op parodontitis aanwezig voor iedereen die de voedingsanamnese een onderdeel wil maken van de leefstijl screening. Ben je daar nog niet aan toe? Je kan ook samenwerken met een diëtist. Heb je het gevoel over onvoldoende kennis te beschikken volg dan de nascholing voeding en mondgezondheid voor tandartsen en mondhygiënisten.

Meer leren over de invloed van voeding?

Energie-inname

Lengte en gewicht zeggen iets over energie-opname ten opzichte van het verbruik. Het is een indicatie of de patiënt voldoende, te veel of juist te weinig eet. Reken daarom altijd de BMI van je patiënt uit. Vooral omdat buikvet een belangrijke rol speelt bij de immuunfitness. Hierover spreken we uitgebreid in de e-learning voeding en mondgezondheid tandarts en mondhygiënist. Let op onderstaande uitslagen zijn voor patiënten tussen de 19 en 69 jaar. De afkapwaarden voor 0-18 jarigen en 70+ zijn anders:

BMI: 19-69 jaar

≤ 18,5
Ondergewicht
18,5 tot 25
Gezond gewicht
25 tot 30
Overgewicht
≥30
Ernstig overgewicht (obesitas)

BMI: 70 jaar en ouder

≤ 22
Ondergewicht
22 tot 28
Gezond gewicht
28 tot 30
Overgewicht
≥30
Ernstig overgewicht (obesitas)

Je kan de BMI uitrekenen door de lengte in het kwadraat te delen door het gewicht. Je kan ook gebruik maken van een BMI-calculator. Nog belangrijker is patiënten hun middel op te laten meten. Patiënten kunnen dit thuis zelf doen. De middelomtrek van een man moet minder zijn dan 94 (gemeten over de navel). Die van een vrouw minder dan 80 centimeter.

Middelomtrek man:

normaal: ≤ 94

verhoogd: 94 tot 102 cm

te hoog ≥102 cm

Middelomtrek vrouw:

normaal: ≤ 80

verhoogd: 80 tot 88 cm

te hoog ≥ 88 cm

Voor alle meetwaarden geldt natuurlijk dat er uitzonderingen zijn (groepen of omstandigheden waarbij je deze meetwaarden anders moet interpreteren.

Knijpkrachtmeting

Alhoewel er geen directe voorspellende relatie is tussen parodontitis en de knijpkracht, kan een knijpkrachtmeting wel helpen om de fysieke fitheid van een persoon te meten. Het gebruiken van een hand dynamometer geeft je goede informatie over de spiermassa in het lichaam. Daarnaast helpt het de patiënt te ervaren dat de totale gezondheid en de mondgezondheid niet los van elkaar gezien kunnen worden. Meer lezen over het verrichten van een knijpkrachtmeting vind je hier.